Visits to the graves | Odwiedziny grobów
Polish tradition in my family and school | Polski zwyczaj w mojej rodzinie i szkole
Why is it the Poles are visiting the graves
Despite in the commercial sector Halloween theme is growing in recent years, it’s still a pretty new event here, and for most Polish families late October and early November are dictated by preparations for All Saints’ Day an the following All Souls’ Day (the official day to commemorate the departed faithful). This Catholic Holidays that are celebrated on November 1st & 2nd, the former being also a day off in my country (depending on the year, it can create a long weekend), the Poles are spending visiting, cleaning the graves of late relatives, notable people and soldiers (and praying for them while in there). This our tradition derives from pre-christian times and was adopted by the Church sometime after the baptism of Poland, becoming one of the most important events in lithurgic and state calendar. Even the communist regime was powerless to erase it, so they tried to change it into “Day of the Deceased” instead.
Majority of the visitors leave candles on the graves, which creates unforgettable image in the night, when entirety of a cemetery is bright from countless candle lights. Another popular form of commemoration is by leaving flowers (the most common are chrysanthemums, asters and roses). The latter in the form of flower wreaths is particularly popular among officials and those representing their companies. To maintain safety on the roads, the police runs annual “action snitch”, where they focus on checking whether the drivers are sober.
How it is in my family
As I’ve mentioned my family is no different in keeping the traditions, thus ever since I remember on that day or a little bit earlier/later we travel to cemeteries where our late relatives are resting. The graveyards where my family members are buried are spread across multiple voivodeships, which makes it impossible to visit all in one day. My mum’s parents are coming from the town of Dębica and neighbouring villages, while dad’s are hailing from villages in the Podhale region and central Poland east of the city of Łódź. Busy schedules aren’t helpful when we’re about to organise paying a visit on cemeteries (due to work and school we have to make it in one day), so we usually end up visiting those in whereabouts of my mum’s hometown. Back in the day we were going frequently to the cemetery with people from dad’s side of the family, but from reasons unknown to me we haven’t been there for a couple of years now. Yet recently we were only bi-annualy on graveyards in areas where mum’s side of the family is living. In 2020 because of COVID the government closed the cemeteries and last year I don’t remember what was the reason, but I think dad had to stay in Saudi Arabia.
Our typical journey for visiting the graves is looking as how it went this year (we went on Sunday, the 29th of October, because mum wanted to avoid huge crowds). In the morning we drive to Dębica, but before we’ll meet with my grandparents, we head to the cemetery of the parish in Nagoszyn, which is next to the village my grandpa grew up in.
While in there, every year my brothers Antek and Ignac are discussing with our dad who will be lighting up the candles (we don’t put flowers on the graves, because mum says there won’t be space for them on some of the graves, given lots of her cousins are always bringing big flowerpots). Usually they agree on a system in which they change the “igniter” each time the previous one wastes a match (which is easy in Nagoszyn, as it’s pretty windy there and there are fields all around the cemetery). After the candle is fired up, we pray together for those buried in the grave and then move on to the next one. On a side note, The surroundings create a unique atmosphere, which is what makes this place my favourite of all graveyards we usually visit. If we have spare candles, instead of throwing them away we place them under the statue on the military cemetery in Dębica (located next to the old municipal cemetery), to honor those who fought and died for our homeland.
Panorama of the cemetery in Nagoszyn (Subcarpathina voi.) | Panorama cmentarza w Nagoszynie (woj. Podkarpackie)
One time when I was in junior high school (possibly after the incident with the garbage basket) dad forgot to take the matches, so Antek rushed to help with a lighter. It was weird he wasn’t asked how he got it. Another permanent part of our visit there is every time we can’t remember the location of my great-great-grandmother’s grave, despite taking pictures of it. We always make jokes of it to ease the frustration and search (the place is too small to be included in the online grave browser called “grobonet”).
Next there is the graveyard in Brzeźnica. It’s smaller and easier to navigate than the previous one, so we spend there less time. But that place surprises me with strange finds on many occasions. This year I’ve found there some cash, but the most exceptional was five years ago. In 2018 I was wandering in search of another grave we couldn’t find and discovered one that had had my full name and surname written down. It was funny, strange and creepy at the same time, so I took a photo of it that’s attached below.
The 2018 picture of “my” grave (although people seldom refer to me by my full name and I have no problem with it), which can serve as a good example to describe a typical contemporary polish tomb monument. [Location: Brzeźnica, Poland (Subcarpathian Voi.)]
Most of them are made of marble. Usually the cross is chosen as a monument and signs are placed in the same line. Signs in the style of book are popular in Subcarpathian Voivodeship. The inscriptions on it says (from left to right side): “Aruś Stęga / lived ? days [number is hidden behind the statue of an angel] 1959 | Sleep little son by Daddy”, meaning a newborn is buried here. As I said, people prefer candles over flowers. The dates of birth and death are symbolised by respectively a star and a cross, with months often written in Roman numbers. The big white building is the cemetery’s chapel, where the funerals are held and they sometimes serve as place to bury local priests.
Last on our tour is the old municipal cemetery in Dębica, where grandma’s ancestors are resting. All of its area is occupied with tombs, so if one isn’t related to someone buried there, they’ll be having their funeral on the new municipal cemetery several hundred meters away. The spaces between the tombs there are so tight and narrow it’s hard not to accidentally step on the monuments, which is infuriating me. As the graves here are old, some of them are in a poor condition (common practise is to “upgrade” the materials after the most recent funeral, which differs between each family). My brother Antek claims one time he found a hatch so weak he was able to remove it and enter the grave, but as he said that when we were small children I refuse to believe him.
Then it’s time to meet with my grandparents in their home. From time to time (as it was this year, in 2018 and possibly 2019) we make another tour to the cemeteries, this time with mum’s parents. Usually it’s my dad and me taking them and helping with their flowers and candles. I like to accompany them, because during each trip grands are sharing stories and facts about my late ancestors and their passed friends. Sometimes we’ll meet other family members and colleagues, which is another occasion to reminisce those we lost.
The view from the entrance gate of the old municipal cemetery in Dębica. When I was a little boy, I once imagined how my funeral would look like here. | Widok z bramy wejściowej starego cmentarze miejskiego w Dębicy. Będąc małym, zdarzyło mi się wyobrażać sobie, jak by wyglądał mój pogrzeb w tym miejscu.
How it is in Michałowski schools
Thanks going to school in Kraków, as the city is a resting place for many important people from our history every year each class can visit a different graveyard with plenty of well-known surnames. In my fourth grade we went to see the Avenue of the Merited in the Rakowicki Cemetery, in fifth grade the Crypt of the Distinguished under the Church at Skałka. When I was in junior high school, we went to see sarcophagi of royals (mostly polish kings) and other notables in or beneath the Wawel Cathedral Church, as well as the then just opened new National Panteon under the Saints Peter and Paul Church.
The Crypt of the Distinguished under the Church at Skałka (picture from Wikipedia) | Krypta Zasłużonych w Kościele na Skałce (zdjęcie z Wikipedii)
But the schools don’t forget about commemorating the grave of their Patron. Every year in the week of November 1st, the delegation consisting of members of the Students’ government and its suprevising teacher take the wreaths previously ordered by the headmasters and ride one of the special tram lines (nicknamed “cemetery lines” by the cracovians) to the tomb of Piotr Michałowski and his family in the Rakowicki Cemetery. I participated in many of those visits despite not being a member of Students’ goverment, as they were lacking volunteers (it’s remarkable nobody else was eager to take such good chance of missing some lessons).
Some pictures of Piotr Michałowski’s tomb and school wreaths | Kilka zdjęć grobowca Piotra Michałowskiego i szkolnych wieńców
That’s all for now. See you in my other works.
Max
The renewed cemetery chapel in Nagoszyn. The signs on the right are in memoriam of late priests from local parish. The one on the left commemorates local inahbitants and partisans from Home Army and Peasants’ Battalions arrested and sent to coal mines in Soviet Union in November 1944. There are names of 10 men aged between 19 and 31. | Odnowiona kaplica cmentarna w Nagoszynie. Tablice po prawej upamiętniają zmarłych księży z miejscowej parafii. Ta po lewej przypomina o lokalnych mieszkańcach i partyzantach z Armii Krajowej i Batalionów Chłopskich aresztowanych i zesłanych do kopalni węgla w ZSRR w listopadzie 1944. Są tam nazwiska 10 mężczyzn w wieku 19-31 lat.
Dlaczego Polacy odwiedzają groby
Pomimo wzrostu znaczenia motywu Halloween w ostatnich latach jest to wciąż nowinka w sektorze handlu w Polsce, a dla większości polskich rodzin koniec października i początek listopada są podporządkowane przygotowaniom do Święta Wszystkich Świętych oraz następującego po nim Dnia Zadusznego (Święta Wszystkich Wiernych Zmarłych). Dni tych katolickich świąt obchodzonych 1 i 2 listopada (pierwszy z nich jest ponadto dniem wolnym od pracy) Polacy spędzają odwiedzając i porządkując groby zmarłych krewnych, osobistości i żołnierzy (a także modlą się za nich stojąc nad ich mogiłami). Nasz zwyczaj wywodzi się z czasów przedchrześcijańskich i został przejęty przez Kościół jakiś czas po chrzcie Polski, stając się jednym z najważniejszych wydarzeń roku liturgicznego i kalendarza świąt państwowych. Nawet komuniści nie byli w stanie się go pozbyć, dlatego próbowali przemianować nazwę dnia wolnego na “Święto Zmarłych”. Dla zapewnienia bezpieczeństwa na drogach, policja przeprowadza akcję “znicz”, czyli kontrole trzeźwości wśród kierowców.
Większość odwiedzających pozostawia na grobach znicze, które tworzą niezapomniany widok w nocy, gdy cały cmentarz jest rozjaśniony niezliczonymi świecami. Inną popularną formą upamiętniania są kwiaty (najczęściej chryzantemy, astry i róże). Te ostatnie, w formie kwietnych wiązanek/wieńców, są szczególnie powszechne wśród oficjeli i reprezentantów firm czy instytucji.
Jak to przebiega w mojej rodzinie
Odkąd pamiętam, wybranego dnia tej pory roku (zwykle jest to 1 listopada lub na kilka dni wcześniej/później) całą rodziną wyjeżdżamy na cmentarze, na których pochowano naszych przodków. Wszystkie miejsca spoczynku moich krewnych są rozproszone po kilku województwach, co czyni niemożliwym odwiedzenie całości w jeden dzień. Rodzina mojej mamy pochodzi z Dębicy i okolicznych wsi, zaś tatowa wywodzi się z podhalańskich wiosek i miejsowości w rejonie Tomaszowa Mazowieckiego. Zapchane terminarze nie są pomocne gdy przymierzamy się do organizacji wizyty na grobach (przez szkołę i pracę musimy wyrobić się w jeden dzień), więc zazwyczaj poprzestajemy na odwiedzinach mogił w okolicach rodzinnych mamy. Dawniej często jeździliśmy również na cmentarze rodziny ze strony taty, ale z nieznanych mi powodów nie byliśmy tam od dobrych kilku lat. Także na grobach członków rodziny od strony mamy bywaliśmy zaledwie co drugi rok w ciągu ostatnich kilku lat. W 2020 z powodu Covid-19 rząd zamknął cmentarze a w zeszłym roku nie pamiętam powodu.
Typowa podróż na groby wygląda u nas tak, jak przebiegała w tym roku (pojechaliśmy w niedzielę, 29 października, ponieważ mama chciała uniknąć tłumów). Rankiem wyjeżdżamy w kierunku Dębicy, lecz zanim spotkamy się z dziadkami, udajemy się na cmentarz w Nagoszynie, który znajduje się w po sąsiedzku miejscowości dorastania mojego dziadka.
Gdy się tam znajdujemy, co roku moi bracia Antek i Ignac negocjują z naszym tatą kto będzie zapalał znicze (nie dajemy kwiatków, bo zdaniem mamy nie będzie na nie miejsca, biorąc pod uwagę, że jej kuzyni zawsze przynoszą duże wiązanki). Zwykle zgadzają się na system, w którym zapalający zmienia się za każdym razem, kiedy poprzedni zmarnuje zapałkę (co przez otwarte pola dookoła cmentarza i duże wiatry wiejące jest w Nagoszynie bardzo łatwe). Gdy znicz jest zapalony, modlimy się wspólnie za wszystkich pochowanych w danym grobie, po czym udajemy się do kolejnego. Przy okazji, otoczenie cmentarza w Nagoszynie tworzy niezwykłą atmosferę, co sprawia, że jest on moim ulubionym ze wszystkich zazwyczaj przez nas odwiedzanych. Jeśli po odwiedzeniu wszystkich grobów mamy jakieś niewykorzystane znicze, zapalamy je pod pomnikiem na cmentarzu wojskowym w Dębicy (położonym obok starego cmentarza miejskiego), by oddać hołd poległym za naszą ojczyznę.
Another view from the cemetery in Nagoszyn | Inny widok z cmentarza w Nagoszynie
Pewnego razu, gdy byłem w gimnazjum (prawdopodobnie po incydencie z płonącym śmietnikiem) tata zapomniał zabrać zapałki, więc Antek ruszył na pomoc ze swoją zapalniczką. Dzwine, że nikt nie zapytał, skąd ją miał. Innym stałym punktem programu naszych wizyt jest to, że za każdym razem nie możemy sobie przypomnieć lokalizacji grobu mojej praprababci, pomimo zrobienia zdjęć. Rokrocznie z tego sobie żartujemy, aby rozładować frustrację i czas poszukiwań (Nagoszyński cmentarz jest za mały, by był uwzględniony w wyszukiwarce grobów o nazwie “grobonet”).
Następnie czas na cmentarz w Brzeźnicy. Jest mniejszy i łatwiej na nim szukać grobów, przez co schodzi nam tam szybciej. Lecz Brzeźnicki cmentarz nie raz zaskakuje mnie dziwnymi znaleziskami. W tym roku znalazłem tam trochę pieniędzy, lecz najbardziej niezwykłe odkrycie miało miejsce pięć lat temu. W 2018 przemierzałem alejki z mogiłami w poszukiwaniu miejsca spoczynku innego grobu, którego nie mogliśmy odnaleźć, gdy wtem zauważyłem nagrobek mający wygrawerowane moje imię i nazwisko. Było to jednocześnie zabawne, dziwne i przerażające, więc zrobiłem zdjęcie widoczne w części angielskiej.
The same place five years later | To samo miejsce pięć lat później
Powyżej w części angielskiej znajduje się zdjęcie “mojego” grobu z 2018 roku (chociaż mało kto zwraca się do mnie pełnym imieniem, z czym nie mam problemu). Niech oba te zdjęcia posłużą mi do omówienia “anatomii” typowego polskiego grobu.
Większość z nich jest z marmuru. Zwyczajowo krzyż jest pomnikiem a obok niego są umieszczone tablice nagrobne (te w stylu książki są dosyć popularne w województwie podkarpackim). Napis “Aruś Stęga / przeżył ? dni / śpij Syneczku przy Tatusiu” oznacza, że pochowano tu noworodka. Tak jak wspominałem, ludzie preferują upamiętnianie raczej za pomocą zniczy niż kwiatów. Daty narodzin i śmierci są oznaczane odpowiednio gwiazdą i krzyżem, z miesiącami zapisanymi cyframi rzymskimi. Biały budynek w tle to kaplica cmentarna, gdzie odbywają się pogrzby. Czasami służą one za miejsce pochówku lokalnych księży.
Ostatnim przystankiem na naszej trasie jest stary cmentarz miejski w Dębicy, gdzie spoczywają przodkowie dziadków. Cała przestrzeń jest zapełniona nagrobkami, więc jeśli ktoś nie jest spokrewniony/spowinowacony z już tu leżącymi, będzie miał swój pochówek na nowym cmentarzu miejskim kilkaset metrów dalej. Odstępy pomiędzy mogiłami są niezwykle wąskie i ciasne, więc nietrudno przypadkiem nadepnąć na pomnik nagrobny, co mnie denerwuje. Ponieważ groby na tym cmentarzu są stare, niektóre z nich znajdują się w kiepskiej kondycji fizycznej (powszechną praktyką jest “ulepszanie” ich materiału po najświeższym pogrzebie, co z wiadomych względów wpada kiedy indziej w każdej rodzinie). Mój brat Antek twierdzi, że jednego razu znalazł właz do grobu tak słaby, że był w stanie go usunąć i wejść do grobu, ale powiedział o tym jeszcze jak byliśmy mali, więc mu nie wierzę.
The grave of my another great-great-grandmother on the old cemetery in Dębica | Grób innej mojej praprababci na starym cmentarzu w Dębicy
Następnie przychodzi czas na spotkanie z dziadkami w ich domu. Od czau do czasu (tak jak to miało miejsce w tym roku, w 2018 i być może w 2019) dowozimy ich na groby, robiąc z nimi drugi objazd. Zazwyczaj to ja i tata pomagamy rodzicom mamy z kwiatami i zniczami. Lubię im towarzyszyć, ponieważ za każdym razem dziadkowie dzielą się historiami i ciekawostkami o moich zmarłych przodkach i ich przyjaciołach. Czasami spotkamy dalszych krewnych i znajomych, co jest kolejną okazją do wspominania tych, którzy odeszli.
Jak to wygląda w szkołach Michałowskiego
Dzięki uczęszczaniu do szkoły w Krakowie, mieście będącym miejscem spoczywania wielu ważnych postaci z naszej historii, co roku każda klasa odwiedza inny cmentarz z wieloma znanymi nazwiskami. W czwartej klasie podstawówki wybraliśmy się na Aleję Zasłużonych na Cmentarzu Rakowickim, w piątej klasie byliśmy w Krypcie Zasłużonych pod Kościołem na Skałce. Z kolei w trzeciej klasie gimnazjum, wiosną 2018 roku poszliśmy zobaczyć sarkofagi władców Polski i innych notabli w Katedrze na Wawelu, jak również sarkofagi wybitnych osobistości w świeżo wtedy otwartym nowym Panteonie Narodowym pod Kościołem św. apostołów Piotra i Pawła.
Jednakowoż szkoły nie zapominają o upamiętnianiu grobu ich Patrona. Rokrocznie w tygodniu 1 listopada delegacja składająca się z członków Samorządu Uczniowskiego odpowiednio Szkoły Podstawowej i Liceum wraz z opiekunami pobiera wieńce zamówione uprzednio przez Dyrekcje i wsiada w specjalną linię tramwajową (zwaną przez krakowian “cmentarną”), po czym jedzie na Cmentarz Rakowicki, gdzie składa je na grobowcu Piotra Michałowskiego i jego rodziny. Wielokrotnie brałem udział w tych delegacjach pomimo nie bycia członkiem Samorządu, gdyż brakowało im ochotników (to zaskakujące, że nikt inny nie był chętny skorzystać z tak doskonałej okazji do opuszczenia kilku lekcji).
What a good read! Learned about your culture/history and got to peek in on your family life as well. Had to chuckle about Antek and the lighter... he’s the brother that caused the mark on the floor, correct? (Smile) thanks so much for sharing!!!
Lovely traditions and I am so glad you are taking the opportunity to talk to your older relatives about family history and traditions. With everyone moving away from the old home towns, it is so easy to lose a family's history.